Podsystem społeczny

praca magisterska z socjologii religii

Obecnie przejdziemy do omówienia dwóch następnych podsystemów religii, które znajdują się z kolei po stronie orientacji wewnętrznych ogólnej osi zróżnicowania.

W wypadku tych podsystemów podstawową jednostką analityczną jest znaczenie nadawane wspólnocie w kontekście jej orientacji wobec mocy. Pierwszy omawiany podsystem – podsystem społeczny, odpowiedzialny jest, generalnie rzecz biorąc, za takie połączenie ukształtowanych na poprzednich poziomach wierzeń, którego następstwem będzie stworzenie warunków do powstania wspólnoty opartej na wierze.

Aby pozostać w duchu parsonsowskiej teorii działania, musimy także i w tym wypadku wyodrębnić cztery imperatywy funkcjonalne. Podstawą ich wyróżnienia jest tu ocena użyteczności środków zastosowanych przy zawiązywaniu się wspólnoty. Jak pamiętamy, w zaproponowanym przez nas ogólnym modelu religii funkcje integracyjne wypełniane są przez obrzęd religijny. Układ tych funkcji nazwaliśmy podsystemem społecznym, gdyż odnosi się on głównie do wspólnoty, w której rolę zasadniczej spoiny pełni wierzenie. Wierzenie to należy zatem uznać za środek prowadzący do powiązania jednostki z innymi osobnikami uznającymi dane wierzenie, a następnie do wyznaczenia jej właściwej pozycji – roli w tak ukształtowanej wspólnocie.

Z drugiej strony, wspólnota poprzez instytucję kontroli społecznej redukuje napięcia związane z przypisaniem jednostki do danej pozycji – roli. Wobec tego, również wspólnota pełni funkcję środka za pomocą, którego osiągany jest cel. Tym celem jest bowiem redukcja napięć powstałych w skutek przypisania jednostce jej pozycji – roli, oraz jej istnienie służy integracji jednostek dla realizacji nowych działań.

Powiedzieliśmy, że podstawą wyróżnienia podsystemu społecznego jest ocena użyteczności środków. Istotnie, w podsystemie tym chodzi bowiem o pewną standaryzację istniejących już wierzeń. Aby doszło do powstania wspólnoty, Jednostki muszą w pierwszym rzędzie ocenić, które z tych wierzeń wnieść można do przyszłej wspólnoty, jako powszechnie uznany element. Dodatkowo, wnoszone elementy nie mogą budzić sprzeciwu ogółu jednostek, nie mogą też one pozostawać ze sobą w nie dającej się usunąć sprzeczności.

“[…] tylko powszechne, wspólne wszystkim potrzeby ludzkie dotyczące całej grupy, a raczej grupy jako całości, stają się źródłem wierzeń religijnych. Odnosi się to przede wszystkim do religii ludów pierwotnych. Widzimy też, że właśnie dzięki tym cechom wspólnotowości i powszechności elementy religii zostają utrwalone zwyczajem i tradycją, nabierając w ten sposób sankcji społecznej, która też ze swej strony nadaje im dodatkowo, obok przymusowości, charakter konieczności, poza tym, który posiadają na podstawie swej psychicznej genezy.” Następnym krokiem jest ocena wpływu jaki wywierają te wierzenia na zachowania jednostek. W trakcie obrzędu weryfikowana jest użyteczności wierzeń biorących udział w procesie wyzwalania solidarności społecznej, której wyrazem, w wymiarze religijnym, jest powstanie tradycji.

Z drugiej strony, użyteczność wierzenia warunkuje ocenę samego wpływu wierzenia na zachowania jednostek, to znaczy jak sama jednostka ocenia korzyści i straty, słowem zasadność przynależności do danej grupy. Na przykładzie opisu praktykowanych przez Azteków obrzędów mogliśmy przekonać się, iż istotną ich cechą był usankcjonowany społecznie podział ról. Główna oś podziału przechodziła pomiędzy widzami a aktorami, lecz podział ten dotyczył również obu tych grup. Tak więc mieliśmy do czynienia z aktorami bardziej i mniej ważnymi, podobnie jak uczestnikami były osoby bardziej lub mniej wtajemniczone. Jednak podział ten byłby niemożliwy, gdyby wcześniej nie doszło do zawiązania się, wspomnianej wyżej solidarności społecznej; byłoby to niemożliwe, gdyby nie doszło wcześniej do powstania powszechnie przyjętej tradycji.

Widzimy zatem, że “u ludów […], u których szersza grupa lub plemię, posiada względnie wysoki stopień solidarności, może wytworzyć się tradycja plemienna, tradycja będąca własnością nie tylko małych grup, rodzin lub rodów, ale całego plemienia. W takich razach wytwarza się klasa społeczna mająca na celu przechowywanie tradycji. Jak widzimy z posiadanych doskonałych opisów ludów Australii środkowej, istnieje tam cała organizacja mająca na celu pielęgnowanie podań plemiennych. Ludzie ci nie tylko starannie przechowują podania i przekazują je następnym pokoleniom, ale nawet pracują nad ich rozwojem i rozszerzeniem.” W świetle powyższego funkcja integracyjna obrzędu polegać będzie na ocenie (rozpoznaniu) zajmowanej przez jednostkę pozycji – roli, a w konsekwencji na ocenie norm, które tym osadzeniem zawiadują. O istnieniu wspólnoty możemy mówić gdy dokonają się trzy opisane wyżej procesy. Stoi ona na samym szczycie hierarchii w omawianym podsystemie, sprawując tym samym kontrolę nad utrzymywaniem właściwego kierunku tych procesów. Wspólnota może być wreszcie traktowana jako działanie z uwagi na jej ocenę pod kątem prawidłowości tych działań lub z uwagi na ocenę innych możliwych działań.

Tabela 12.

A G

Ocena użyteczności wierzenia	Ocena wpływu wierzenia na działanie jednostki
Ocena wspólnoty	Ocena wyznaczenia jednostce miejsca we wspólnocie

L I

Tabela 13.

Kultywowanie Ocena wspólnoty Kontrola

wzoru

Integracja Ocena wpływu

wierzenia na

zachowania jednostki

Osiąganie Ocena wyznaczenia

celu jednostce miejsca

we wspólnocie

Adaptacja Ocena użyteczności Energia

wierzenia